Rola przemysłu we współczesnym świecie

Cele:
Uczeń:

- jest przekonany o uzależnieniu poziomu rozwoju przemysłu od sytuacji gospodarczej danego państwa;
- wskazuje na mapie państwa o różnym stopniu rozwoju przemysłu;
- wymienia odkrycia, które przyczyniły się do przyspieszenia tempa rozwoju przemysłu na świecie;
- zna zasady podziału przemysłu według Polskiej Klasyfikacji Działalności i potrafi przedstawić przykłady przynajmniej dwóch innych podziałów przemysłu;
- zna podstawowe funkcje przemysłu;
- potrafi wymienić czynniki, które mogą mieć wpływ na dynamikę produkcji przemysłowej.

Treści przedstawiane na lekcji:
Przemysł to drugi z sektorów gospodarki. Jest to rodzaj działalności gospodarczej, polegającej na wydobywaniu surowców i produkowaniu wyrobów oraz świadczeniu usług w zakresie zaopatrywania w energię, wodę i gaz. Jego charakterystyka jest zróżnicowania w zależności od etapu, na jakim jest dane państwo. W zależności od poziomu rozwoju gospodarczego, każde państwo zmierza od fazy przedindustrialnej, przez fazę industrialną do fazy postindustrialnej.
Etap przedindustrialny występuje jeszcze w państwach, gdzie dominuje zatrudnienie w rolnictwie, a rozwijają się jedynie: górnictwo, hutnictwo i przemysł włókienniczy. Dotyczy on przede wszystkim państw na kontynencie afrykańskim, np. Angoli, Nigru czy Gwinei Równikowej.
Etap industrialny występuje w krajach, w których największe zatrudnienie jest w budownictwie i przemyśle, ale wciąż dominujące znaczenie ma przemysł ciężki, czyli górnictwo i hutnictwo, a także przemysł energetyczny. Znaczącą rolę odgrywają tu państwa mające na swoim terenie znaczne ilości bogactw, zwłaszcza ropy naftowej, takie jak Arabia Saudyjska, Irak, czy Meksyk.
Etap postindustrialny występuje w krajach, w których największe zatrudnienie jest w sektorze usług, natomiast rozwija się przemysł przetwórczy i przemysł zaawansowanych technologii. Państwa należące do Unii Europejskiej
W strukturze wszystkich trzech sektorów: rolnictwa, przemysłu i usług, przemysł odgrywa dominującą rolę w fazie industrialnej z uwagi na zatrudnienie, ale też z powodu wartości wytwarzanych produktów.
Dzisiejszy stopień rozwoju przemysłu zależy między innymi od rewolucji przemysłowych:
- rewolucja przedprzemysłowa – na początku XVI wieku w Wielkiej Brytanii. Charakteryzuje się wprowadzeniem na szeroką skalę węgla jako źródła energii cieplnej. Wydobycie węgla na potrzeby ponadregionalne stało się przyczyną rozwoju sieci dróg, żeglugi śródlądowej oraz portów morskich;
- pierwsza rewolucja przemysłowa - pod koniec XVIII wieku zapoczątkowana skonstruowaniem maszyny parowej przez J. Watta i jej zastosowaniem w górnictwie;
- druga rewolucja przemysłowa – początek w drugiej połowie XIX wieku. Ważniejsze wynalazki to: wynalezienie przez J. Łukasiewicza metody rafinacji ropy naftowej (1854r), zbudowanie żarówki przez Edisona, konstrukcja silnika wysokoprężnego przez Diesla. Rozwój nowych środków transportu: samolotu i samochodu;
- trzecia rewolucja przemysłowa – początek to okres II wojny światowej. Cechą charakterystyczną jest uzyskanie energii atomowej, automatyzacja procesów produkcyjnych oraz rozwój przemysłów wysokiej techniki.
Coraz częściej wspomina się jeszcze o czwartej rewolucji przemysłowej, która dokonuje się w naszej obecności i dotyczy znaczącego upowszechnienia się dostępu do wszelkich informacji, głównie za sprawą internetu i telefonii komórkowej.
Naukowcy upatrują przyszłość przemysłu w biotechnologii i związanej z nią inżynierii genetycznej oraz nanotechnologii i związanej z nią minimalizacji materiałów, np. układów elektronicznych, dla których bazą mógłby być w przyszłości grafen.
Od powyższych kierunków może zależeć dynamika produkcji przemysłowej. Proces zmian związanych z restrukturyzacją, zwłaszcza w krajach postkomunistycznych również wyzwala znaczną dynamikę. W Roczniku Statystycznym, w przeglądzie międzynarodowym można się przekonać o dynamice produkcji przemysłowej w odniesieniu do wybranych państw świata.
Sektor przemysłowy jest podzielony na sekcje i działy według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD).
PKD jest umownie przyjętym, hierarchicznie usystematyzowanym podziałem zbioru rodzajów działalności społeczno-gospodarczej, jakie realizują jednostki (podmioty gospodarcze).
Główne rodzaje działalności wg PKD to np.: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, górnictwo, przetwórstwo przemysłowe
wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, budownictwo, handel, transport, edukacja itd.
Górnictwo koncentruje się na pozyskaniu surowców mineralnych, które dzielą się ze względu na ich użyteczność, na:
- energetyczne (węgiel kamienny, brunatny, ropę naftową, gaz ziemny, torf),
- hutnicze (rudy żelaza, miedzi, cynku i ołowiu),
- chemiczne (sól kamienna, sól potasowa, siarka i fosforyty),
- skalne (granity, bazalty, piaskowce, wapienie, gliny).
Przetwórstwo przemysłowe obejmuje produkcję w obrębie grup przemysłu:
- elektromaszynowego,
- chemicznego,
- energetycznego,
- metalurgicznego,
- mineralnego,
- drzewno-papierniczego,
- spożywczego,
- lekkiego.
Zgodnie z definicją przemysłu, jest jeszcze z nim związane wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę.
O stopniu rozwoju gospodarki w państwie, świadczy także gospodarowanie ściekami i odpadami, a także rekultywacja terenów zniszczonych w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej.
Stosowane są jeszcze inne podziały przemysłu, np.
- przemysł środków produkcji (produkcja dóbr materialnych na potrzeby przemysłu) czy przemysł środków konsumpcji (produkcja dóbr materialnych na potrzeby ludności - konsumentów);
- przemysł ciężki (o dużej masie) czy przemysł lekki (o niewielkiej masie);
- przemysł tradycyjny (związany z niskim stopniem przetwarzania surowca) czy przemysł zaawansowanych technologii (związany z wysokim stopniem przetwarzania surowca).
Przemysł pełni ważne funkcje w państwie:
- ekonomiczną, polegającą na wywarzaniu środków produkcji (maszyn i urządzeń) i konsumpcji (żywność, odzież, AGD);
- społeczną, polegającą na tworzeniu dużej liczby miejsc pracy, podnoszeniu poziomu życia ludzi;
- przestrzenną, polegającą na przekształcaniu środowiska przyrodniczego, przyspieszaniu procesów urbanizacyjnych.

Zadania i polecenia:
Minimum:
1. Wymień podstawowe funkcje przemysłu.
2. Przedstaw po kilka cech państw, które znajdują się na etapie przedindustrialnym, industrialnym i postindustrialnym.
3. Które odkrycia przyczyniły się do kolejnych rewolucji przemysłowych na świecie?
4. Przedstaw kilka cech Polskiej Klasyfikacji Działalności.
Na lepszą ocenę:
1. Wskaż na mapie po kilka państw znajdujących się w fazie przedindustrialnej, industrialnej i postindustrialnej.
2. Na podstawie tabeli z Rocznika Statystycznego, przedstawiającej dynamikę produkcji przemysłowej, podaj kilka czynników, dzięki którym przyjmuje ona duże wartości w państwach.
3. Które czynniki mogą świadczyć o wysokim poziomie dynamiki produkcji przemysłowej?

Zapis lekcji:
1. Etapy rozwoju przemysłu w państwach świata.
2. Rewolucje przemysłowe.
3. Podział przemysłu według Polskiej Klasyfikacji Działalności i innych kryteriów.
4. Funkcje przemysłu.
5. Dynamika produkcji przemysłowej w wybranych państwach świata.